BẮC KỲ DI CƯ

Thân tặng những người bạn Bắc Kỳ Di Cư thân mến ở trường Nguyễn Huệ.

Huyền Chiêu

Tôi sinh ra ở miền trung, nơi có rặng Trường Sơn chồm ra sát biển. Dòng sông nghèo phù sa cũng cố nuôi dưỡng những cánh đồng nho nhỏ. Cuộc sống ở quê tôi thật lặng lẽ.. Mỗi buổi chiều nhìn đàn cò trắng bay về núi, nhìn những đám mây trắng đùn lên phía chân trời tôi vẫn mơ ước được biết bên kia núi có gì vui hơn.
Ngôi nhà của mẹ tôi nằm trên con đường dẩn đến một ngôi nhà thờ cổ kính rất đẹp do người Pháp xây . Hồi đó người ta gọi là nhà thờ “Gò Muồng”.
Mỗi sáng Chủ Nhật, tôi thường đứng trước nhà nhìn người có đạo đi xem lễ. Thích nhất là được xem lễ rước kiệu vì trong lễ rước kiệu luôn có nhiều thiên thần. Các thiên thần đầu mang vòng hào quang, vai có hai cánh nhưng không bay được.   
Dầu sao hình ảnh của thiên thần thật đẹp đối với tôi thuở ấy.  Tôi cũng thích thú ngắm nhìn đội kèn và người nhạc sĩ mang một cây đàn rất to trước ngực. Cây đàn ấy có thể xếp lại như cái lồng đèn xếp . Mẹ tôi nói đó là đàn phong cầm (accordion).

Một sáng chủ nhật năm 1954, có một sự kiện lạ lùng từ trước đến giờ tôi chưa từng nhìn thấy. Đoàn người đi xem lễ bổng rất lạ và đông nghẹt con đường trước nhà tôi.  Mẹ tôi nói tìm đất sống. Họ dừng chân ở quê tôi nhằm ngày Chủ Nhật nên họ đi lễ cầu Chúa ban phước. Thật là một cuộc phiêu lưu kỳ thú! 
Mà họ cũng là người Việt ư? Sao họ ăn mặc lạ quá. Phụ nữ mặc áo nâu có hai tà cột phía trước, có người vấn khăn nhung đen, có người bịt khăn mỏ quạ. Răng của người già đen như than.

Đó là lần đầu tôi nhìn thấy người “Bắc Kỳ Di Cư”

Mẹ tôi nói vậy là từ nay nước mình bị chia đôi từ sông Bến Hải.

Một nước bị chia làm hai nước ư. Tôi sẽ không bao giờ được bước qua, được nhìn thấy phần đất bên kia. Lạ thật!

Năm đó tôi lên năm.

Năm sau tôi được cắp sách đến trường.

Có lẽ người soạn sách giáo khoa là người Bắc nên tôi được học tiếng Việt như học ngoại ngữ.

“Cô Sa cho ta ba quả na”

Thầy giáo của chúng tôi giảng:

-Quả na là trái mảng cầu. 
Rồi thầy nói to cho chúng tôi đồng thanh đọc theo:

-Quả muỗm là trái xoài

-Cá quả là cá tràu.

-Con lợn là con heo

-Cái môi không phải là cái miệng. Nó là cái vá múc canh…

Cuối năm, tôi cũng đã đọc được bài thuộc lòng in ở trang cuối quyển tập đọc lớp năm:

Kỳ nghỉ hè 
Ta về quê
Nhà ta ở mé bờ đê
Ở nhà có
Mẹ cha ta
Cô và bà
Quý ta quá
Khi thư thả
Ta ra đê
Đi thả bê
Nghĩ mà thú.

Vậy ở miền bắc có bờ đê để trẻ nhỏ ra chơi.

Con đê ra sao nhỉ?

Lên lớp ba tôi đã bắt đầu hiểu tiếng Bắc.

Bu ơi con đói lắm rồi

Con vào trong bếp bưng nồi cơm ra

Bu đang thái dở đĩa cà

Hay con gượm tí đợi cha con về

Thầy hỏi:

-Em nào biết “bu” có nghĩa là gì?

Tôi giơ tay:

-Thưa thầy “bu” là má ạ.

-Tại sao em nghĩ vậy.

-Tại khi đói mình thường nói điều đó với má.

Thầy khen:

-Giỏi, ngồi xuống.
Thày chỉ trò khác:

-“Đĩa cà” là gì?

-Dạ là trong quả cà có con đỉa ạ.

Thầy lại phải giảng cho chúng tôi biết “đĩa” là cái “dĩa”.

Tôi rất thích những quyển tập đọc mà tôi đã được học suốt những năm tiểu học.

Biết bao điều lạ lẫm, thú vị về một miền quê hương xa khuất ẩn chứa trong từng câu chữ.. Tôi biết món ăn của người Bắc thường có đậu phụ kho tương, tép ram, canh rau cà pháo, canh thiên lý nấu cua đồng…thật khác với bữa cơm quê tôi và nghe…ngon quá.

Thật thanh bình cho miền quê êm đẹp ấy:

Chiều hôm đón mát cổng làng

Gió hiu hiu thổi mây vàng êm trôi

(Cổng Làng, Bàng Bá Lân)

Giữa năm lớp đệ thất, một đứa con trai Bắc Kỳ Di Cư vào học lớp tôi. Bạn cùng tuổi với chúng tôi nhưng ăn nói chững chạc, lưu loát hơn chúng tôi nhiều.

Giờ học về ca dao, thầy hỏi “Em nào biết có câu ca dao nào có hai chữ Bát Tràng?”

Chúng tôi chịu thua.

Bạn Bắc Kỳ Di Cư xin đọc.

Lần đầu tôi nghe một giọng đọc bài lên bổng xuống trầm thật cuốn hút:

“Chên chời”có đám mây xanh

Chính giữa mây “chắng” chung quanh mây vàng

Ước gì anh lấy được nàng

Thì anh mua gạch” Bát Chàng” về xây.”

Sao bạn giỏi vậy bạn Bắc Kỳ.

Một buổi chiều tôi được mẹ sai đi chợ mua thêm ít rau.  Tôi ngạc nhiên nhìn thấy anh bạn Bắc Kỳ cũng xách giỏ đi chợ. Bạn ăn mặc sạch sẽ và đã thay đôi săng đan bằng một đôi guốc xuồng bằng gỗ.

Bạn giỏi thật.

Năm lớp đệ lục tôi rời xa quê nhà để chuyển trường học ở Tuy Hòa, nơi ba toi đang làm công chức.  Tôi tiếp tục học Việt Văn bằng những trích đoạn trong “Tự Lực Văn Đoàn”.  Bờ đê Yên Phụ bây giờ có thêm bóng cô Loan với chiếc khăn san bay phơ phất. Tôi rất thích cảnh vật núi đồi miền trung du nơi anh chàng Ngọc đạp xe lên thăm ngôi chùa Long Giáng trong “Hồn Bướm Mơ Tiên”.

Ở ngôi trường tôi học có nhiều thầy là người Bắc. Các thầy
đều dạy giỏi và lắm tài. Thầy Q. dạy Toán nhưng hát thật hay. Và thầy chỉ hát duy nhât bài “Giấc Mơ Hồi Hương”: “Nghẹn ngào thương nhớ em, Hà Nội ơi”

Hà Nội chắc đẹp lắm; nếu không, có lẽ thầy Q.chẳng nghẹn ngào đến vậy.

Thầy Đỗ dạy Âm Nhạc. Thầy dạy chúng tôi bài “One Day”.

Sau khi dạy chúng tôi xướng âm từng nốt nhạc thầy dạy chúng tôi hát:

“One day when we were young

One wonderful morning in May.

You told me you love me..

When we were young one day…”

…………………………………

“nói với nhau câu yêu thương

Trong một ngày tuổi mới đôi mươi”

Thầy có giọng hát ấm, phát âm giọng Bắc.

Nhờ các thầy Bắc tài hoa, bọn học trò quê mùa chúng tôi bắt đầu tập mơ màng những giấc mơ lãng mạn.

Nhưng vẻ đẹp của xứ Bắc mà những “Bắc Kỳ Di Cư” gửi gắm vào giọng hát, tiếng đàn, tác phẩm văn chương đã từng làm tôi yêu mến có lẽ cũng chỉ là những hoài niệm.
Miền quê ấy nay đã không còn giống như những gì tôi mường tượng: 

“Lá đào rơi rắc lối thiên thai
Suối tiễn oanh đưa những ngậm ngùi” 
(Tản Đà)

Huyền Chiêu
chieuluonglehuyen@yahoo.com

(Trong bài có một số bài thơ trong sách tập đọc mà vì hồi đó sách không ghi tên tác giả nên tôi không nhớ để ghi lại).

***

 Thuở bé tôi vẫn đi học về

ngang qua ngôi nhà của Chúa

ngày ngày

Chúa đứng trên cao

đôi mắt đẹp và buồn

Im lặng nhìn tôi

độ lượng

Nhà của Chúa xây bằng đá

phủ đầy rêu

hàng rào ti gôn phơn phớt nụ hồng

gác chuông nhốt tiếng ngân nga

rồi thả bay theo hương đồng gió nội

trời xanh in hình thập tự

gió chiều lãng đãng mây bay

đôi khi tôi rón rén lại gần

núp bên khung cửa hình trái tim

ngắm nhìn thánh đường im vắng

Mùa giáng sinh

người xóm đạo lòng như mở hội

Tôi cũng vui lây

chờ đêm thánh vô cùng

nhìn những thiên thần mang đôi cánh trắng

bay theo tiếng phong cầm

rồi đậu xuống chiếc máng cỏ

phà hơi lửa ấm áp

bạn hỏi tôi

là người ngoại đạo

sao hay kể chuyện nhà thờ

tôi chỉ có một câu trả lời giản dị

tôi thích ngắm nhìn ở đó những niềm tin

dẫu là vua

hay là tỷ phú

dẫu là người bần cùng

đau khổ bằng nhau khi mất một người thân

giây phút ấy hãy tin rằng

Chúa dang tay đón chào tất cả

người ta yêu nhất đời đã có nơi nương tựa

đã được chào mừng trong cõi bình yên

đêm giáng sinh

xin hát kính mừng

nghe trong đời buốt giá

lấp lánh những yêu thương